Günlük çalışma hayatında en önemli şey öncelikli olarak insan güvenliği ve insan
sağlığıdır. İnsanların sağlığını ve güvenliğini sağlamak adına alınacak önlemlerin başında
çalışma alanında ve çevresinde uyarıcı özellikte iş güvenliği levhalarının kullanılması
gelmektedir.
Uyarı levhaları, işyerinde kazaları önlemenin en kolay ve etkili seçeneklerinden
birisidir. Yalnızca sizin çalışanlarınızı değil, işyerindeki yüklenicilerin çalışanlarını ve
ziyaretçileri korumada da etkilidir. Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği’nde “MADDE 5-
(1) İşveren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 10 uncu maddesinin birinci fıkrası
gereğince işyerinde gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçlarına göre; işyerinde ortadan
kaldırılamadığı veya toplu korumaya yönelik teknikleri veya işin organizasyonunda kullanılan
önlem, yöntem veya süreçlerle yeterince azaltılamadığı durumlarda bu Yönetmelikte yer
aldığı şekliyle sağlık ve güvenlik işaretlerini bulundurur ve uygun yerlerde kullanılmasını
sağlar.” denilmektedir.
Günümüzde yenilenen iş hukukuna göre çalışma ortamında öncelikle güvenliğin
sağlanması esas duruma getirilmiştir. Bir çalışma ortamında çalışanlarının sağlıklarını veya
psikolojilerini olumsuz yönde etkileyebilecek durumların ortadan kaldırılması konusunda
işletme yöneticileri veya işletme sahipleri sorumluluk taşımaktadır. Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı müfettişleri belirli aralıklarla firmaları denetleyerek bu konularda gerekli
tedbirlerin alınmasını sağlamaya çalışmaktadır.
Fabrika ortamında üretim yapan kişilerde belirli süreler sonrasında dikkat kaybı ve
dalgınlık durumları ortaya çıkabilmekte ve bu durumlarda olası kazalara neden
olabilmektedir. Çalışanların dikkatsiz olduğu veya dalgın olduğu durumlarda onları dikkat
etmeleri için uyarmak işletme sahiplerine veya işletme yöneticilerine düşmektedir. Bu
tedbirler genel olarak öncelikle iş güvenliği levhaları ile alınmaktadır. Ortama asılan iş
güvenliği uyarı levhaları sayesinde çalışanların işletme ortamında önce güvenliğinin
sağlanması hususunda en büyük önlemlerden bir tanesi alınmış olmaktadır.
Peki günümüzde hemen hemen tüm işletmelerde mevcut olan uyarı levhaları tam
anlamıyla uyarıyı gerçekleştirmekte midir? Uyarı levhaları tehlikeyi gerektiğince iletebilmekte
midir? Sorularını akıllara getiriyor. Nitekim ülkemiz küçük ölçekli ya da kurumsallaşma
sürecinde bulunan firmaların çoğunda uyarı levhalarının bulundukları alanda personeller
tarafından artık çok fazla kanıksandığı için tehlikeyi pek fazla iletemedikleri görülmektedir. Bu
durumun gelişmiş ülkelerde en önemli işveren kusurları arasında yer aldığı bilinmektedir. Bu
nedenle uyarı levhalarından beklentilerin gerçekleşmesi için uyarı levhalarında olması
gereken özellikler ele alınmakta ve uyarı işlevini etkili biçimde yerine getirebilecek levhalar
konusuna özen gösterilmektedir. Uyarı levhalarının amacına ulaşması açısından örnek
verecek olursak; “Bir zarf yapma makinesinin haddeleri arasına eli sıkışan kazalı, yeterince
uyarılmadığı savı ile dava açar. Dava çağrılan bilirkişinin; “1. Makine üzerindeki uyarı
etiketlerinin çok alçakta olması, 2. Operasyon noktasından uzakta olması ve 3. Etiketlerdeki
kaza sonucunda ne olabileceği konusundaki anlatımın yetersiz olduğu” yolundaki görüşü
üzerine mahkeme, davalı lehine hüküm verir (Ramm, W&D Machinery, WL 44576).
Görüldüğü gibi uyarı, dikkati çekerek, özellikle farkında olmayanlara mevcut veya
potansiyel bir tehlikenin varlığını haber veren etkili bir iletim aracıdır. Buna karşın uyarıların
önlemeye yönelik kendi başlarına meslek hastalıkları ve iş kazalarını önlemede asla yeterli

olmadıkları baştan hatırlatılmalıdır. Uyarı hangi biçimde olursa olsun, kişilerin tehlikeleri ve
kuralları anlamış olmaları temel zorunluluktur.
Bir uyarıdaki kritik özellikler şunlardır; DİKKAT, UYARI veya TEHLİKE gibi, kişilerin
dikkatini uyarının amacına yöneltecek bir sözcük, tehlikenin nedeni örneğin “sıcak yüzey” ,
uyarıya uyulmaması durumunda ortaya çıkabilecek sonuç; sıcak yüzey için “yakma” . Kişinin
tehlikeli duruma düşmemesi için yapması veya yapmaması gereken şeyler için talimat; sıcak
yüzey için “eldivensiz çalışma” gibidir. Açıklanan özellikler, bir uyarı için uygun biçimde
bilgilendirmenin asgari ölçütleridir. Bu sınırlı örnekte bile, “Dikkat Ölüm Tehlikesi” veya “Önce
Emniyet” gibi daha çok yasak savan uyarılardan, tehlikeyi daha anlamalı biçimde iletir
nitelikte olduğu anlaşılmaktadır.
Bir uyarı ilke olarak kişiyi belirli davranışa yönlendirmeli ve kişiyi tehlikelerden ve ya
söz konusu tehlikenin yaratabileceği kötü sonuçlarından koruyabilmelidir. Uyarının bu amacı
sağlayabilmesi için önce, çalışanların o noktada uyarılmasını gerektiren tehlike ve bu
tehlikeden doğabilecek kötü sonuçların üzerinde durulmuş olmalıdır. Örneğin merdivenlerden
inecek bir kişi, bu esnada ayağı takılarak düşebilir, ayağı kayarak düşebilir yada başı
döndüğü için düşme tehlikeleri mevcuttur. Dolayısı ile bu tehlikelerden birisi için yapılmış bir
uyarı yeterli bir uyarı niteliği taşımayabilir. Bunun yerine tehlikenin sonucuna yönelik olarak
“Dikkat Düşebilirsin” şeklinde bir uyarı daha belirgin bir hal almaktadır.
Uyarı konusunda en önemli kurallardan birisi, anlatılmak istenilenin açık ve seçik
olması gereğidir. Örnek olarak bir zararlı kimyasal maddeyi ele alırsak; “İyi havalandırılmış
yerlerde kullanınız” uyarısı yeterince açık değildir. Öte yandan, “Ciğerlere zarar verebilir,
vantilatörle havalandırılmayan veya karşılıklı açık pencereleri olmayan yerlerde
kullanmayınız” uyarısı çok daha anlaşılır ve yol göstericidir. Ülkemizde uyarı levhaları genel
olarak kalıplaşmış şekilde standart ibarelerden oluşmaktadır. Tehlike olan yere bir uyarı
levhası asmak zorundayız diyerek hazır bir levhayı alıp astığımızda, sanki çalışanlarımızın
mevcut tehlikelerin hepsine karşı uyarılarımızı yapmış olduğumuza olan inancımız maalesef
devam etmektedir. Bu yöndeki tutumumuz, uyarı levhaları ile ilgili ciddi bir çalışma
sergilemediğimiz için çalışma ortamında bir farkındalık oluşturmayan levhaların gerektiği
etkiyi çalışanlarda göstermemesi, iş kazası oranının yüksek olması, etkenlerinden biri olarak
gösterilebilir. Hangi türde olursa olsun, bir uyarının anlaşılma derecesinin hedef kitlenin
özelliklerine dayalı olduğu hatırda tutulmalıdır. (Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği –
İşçilerin Bilgilendirilmesi Madde 7- İşveren, işyerinde kullanılan güvenlik ve sağlık işaretleri hakkında
çalışanları ve/veya temsilcilerini İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinde belirtilen
esaslara göre bilgilendirecektir –Ayrıca bknz. 6331 sayılı İSG K. Md. 16 - ).
Kişilerin güvenliklerini savsatma nedenlerinin başında, bir kaza olasılığını kendilerince
düşük görmeleri gelir. Kişilerin uyarıların gereklerin yerine getirmemeleri durumunda
ödeyecekleri bedeli vurgulama, bu nedenle uyumu sağlayıcı etmenler arasındadır.
Uymamanın kötü sonucu kişilere ne kadar açık ve seçik dille anlatılırsa, o kadar etkili
olacaktır. Her işyerinin kendi çalışanlarının özelliklerine göre hareket etmesi gerekir. Uyarı
levhalarının işlevleri genel levhalarla geçiştirilemez. Genel levhalar bilinçlendirme amacıyla
kullanılır ama bunların kazaları önlemede doğrudan etkileri yoktur. Dolayısı ile günümüzde,
kuruluşa ve yapılan işe özel levhalar giderek önem kazanmaktadır.
Uyarı levhalarının etkili olabilmesi, altı ana ilke altında toplanabilir (Geller, 2001) .
1.Davranışa yönlendirme; Bir davranışa yönlendirmeyen uyarılar yeterince etkili olmaz. Bu
nedenle, “Önce Emniyet”, “Güvenli Çalış” gibi uyarılardan fazla bir şey beklenilmemelidir.
“Baretsiz Girme”, “Gözlük Tak”, “Yük Asansörüne Binilmez” gibi kişileri belirli davranışa
yönlendiren uyarıları daha etkilidir.

2.Sonuçlar vurgulanarak, uyarılarının önemi canlı tutulmalıdır; İnsanoğlunun başlıca zayıf
noktalarından birisi kanıksamaktır. Kanıksama, en basit anlatımla, tekrarlayan uyarımların
etkisini yitirmesi ve kişilerin uyarılara aldırmamasıdır. Kişilerin hangi sonuca götürdüğü belli
olmayan bir uyarana karşı olan tepkileri giderek azalır. Dolayısı ile uyarıya uyulmadığında
ortaya çıkabilecek sonucu vurgulayan levhalar daima daha etkilidir. Örneğin “Kulaklık Tak”
yerine “Kulaklık tak Sağır olabilirsin”, “Havuza yaklaşma” yerine “Boğulma tehlikesi Havuza
yaklaşma”.
3.Değişkenlik sağlanabilmelidir; Tekdüzelik, kanıksama duygusu yaratır. Her uyarı levhasının
uyarma etkinliği açısından bir ömrü olduğu görülmüş ve günümüzde değişken levha
anlayışına geçilmiştir. Değişken levha uyarının değişik biçimde tekrarlanmasıdır.
4.Levhalar, hedef kitleye uygun olmalıdır; Uyarı levhalarının kime yönelik olacağı bunların
etkinlik derecesinde çok önemlidir. Uyarıdan amaç iletişim kurma olduğuna göre, ulaşılması
gereken kitle ile iletişimi sağlayamayan uyarıların değeri ve yararı yoktur.
5.Uyarı ve tepkime arasındaki süre aralığı akılcı olmalıdır; Uyarı tehlikeye yakın yapıldığında,
kişilerin gerekleri yerine getirmesi içgüdüsel olarak artar, ancak tepkime için yeterli süre
olmalıdır. Uyarılar tehlikenin bulunduğu yere yakın ama gereken önlemleri almaya fırsat
verecek kadar da önceden olmalıdır. Genel nitelikteki uyarıların değerinin olmamasının bir
nedeni budur.
6.Tehlike iyi bilinmediğinde, sonuçlara işaret edilmelidir; Kişilerin bir uyarının gereklerini
yerine getirmesinde, güdülerimiz etken rol oynar. Tehlike iyi bilindiğinde, çoğu kez, açıktan
güdüye gerek yoktur ama tehlikenin açık ve seçik olmadığı durumlarda, sonuçlara işaret
edilmesi veya bunların vurgulanması gerekir. Örneğin “Uzun yıllar birlikte çalışmak istiyoruz
Gözlüğünü kullan” ya da “Körlük tehlikesi var Gözlüğünü kullan” şeklinde olabilir.
Konuyu detaylı ele aldığımızda görülüyor ki uyarı levhalarının sadece kullanmak için
değil gerçekten amacını yerine getirmesi yani gerçekten istenilen uyarıyı sağlaması için
detaylı gözlem ve çalışma yapılması elzemdir. Nitekim ABD de yapılan çalışmalarda uyarı
levhalarının daha ayrıntılı ve iletime özel önem verildiği bilinmektedir. Çünkü çalışanların
yerinde ve gerektiğince uyarılmış olamaması, ABD’de önemli bir işveren kusuru olarak kabul
edilmektedir (ÇEİS-cilt 27 sayı 1ocak 2013).
Bizlerde bu konuda gelişmiş ülkeleri örnek alarak özel uyarı levhalarımızı
oluşturulmalı ve bunun sektörlerde yaygın hale getirilmesi noktasında çalışmalar yapmalıyız.
Çalışanlara mevcut risklerden kaçınmaları için bilgilendirmenin en doğru şeklini bulmalı ve
bunu uyarıcı levhalarımıza da aynı ölçüde yansıtmalıyız. Unutulmamalıdır ki amacına
ulaşmayan bir iş tamamlansa bile amacına hizmet etmiyorsa hiç yapılmamış hükmündedir.
Bu sebeple uyarıcı levhaların gelişigüzel asılmasından ziyade hedeflenen kitle ve amacını
karşılama noktasındaki verimliliği iyi hesaplanmalı, bu doğrultuda çalışmalara devam
edilmelidir.

Pınar AŞCIOĞLU
İSG Uzmanı